Nowa definicja muzeum - ZAPRASZAM DO DYSKUSJI!

Zapoznałem się z nagraniem debaty, która miała miejsce w Muzeum Etnograficznym w dniu 21 października 2022, na temat nowej definicji muzeum, przyjętej podczas 26. Konferencji Generalnej ICOM (Międzynarodowa Rada Muzeów). Sprawa warta jest wnikliwej publicznej debaty, wykraczającej poza środowisko muzealników, ale potrzebne jest dla jej właściwego przebiegu oficjalne tłumaczenie definicji na język polski, bowiem w przestrzeni medialnej funkcjonuje jej kilka wersji.

Definicja w wersji przyjętej przez ICOM: A museum is a not-for-profit, permanent institution in the service of society that researches, collects, conserves, interprets and exhibits tangible and intangible heritage. Open to the public, accessible and inclusive, museums foster diversity and sustainability. They operate and communicate ethically, professionally and with the participation of communities, offering varied experiences for education, enjoyment, reflection and knowledge sharing. Podczas wspomnianej debaty posługiwano się tłumaczeniem cytuję: Muzeum jest trwałą instytucją w służbie społeczeństwu, nienastawioną na osiąganie zysku, która bada, zbiera, konserwuje, interpretuje i wystawia dziedzictwo materialne i niematerialne. Muzea są otwarte dla publiczności, dostępne i mają włączający charakter, propagują różnorodność i zrównoważony rozwój. Ich działalność i komunikacja oparte są na zasadach etyki i profesjonalizmu i prowadzone są z udziałem społeczności. Oferują zróżnicowane doświadczenia na rzecz edukacji, rozrywki, refleksji i upowszechniania wiedzy.

Na tym tle pozwalam sobie na kilka uwag:

“A museum is a not-for-profit” Tłumaczenie powyższego sformułowania jako „nienastawioną na osiąganie zysku” opiera się na dosłownym przekładzie, nie oddaje jednak istoty zagadnienia. Sugeruje ono celowe działania, nieopierające się na rachunku ekonomicznym, podczas gdy sformułowanie not for profit dotyczy relacji ekonomicznych między właścicielem a podmiotem, do którego się ono odnosi. Inaczej mówiąc not for profit to działania racjonalne ekonomicznie, zakładające, że wszystkie ewentualne przychody zostają w podmiocie, który jej uzyskał, a wykluczające wypłatę dywidendy. To jednak co innego niż sformułowanie użyte w dosłownym tłumaczeniu. Potwierdzeniem powyższego stanowiska są stosowane także równolegle określenia, oddające istotę sprawy: not for profit, but for profit oraz nonprofit organizations can and do make profits. Sugeruję zapis: wszystkie przychody przeznacza na cele statutowe.

„Permanent institution” Problem dotyczy rozumienia obu słów. Czy „permanent” ma być rozumiane w kategoriach czasu, czyli poprzez użyte w tłumaczeniu słowo „trwałą”, czy też poprzez wskazanie sposobu funkcjonowania z użyciem słowa „stabilną”? Dodam, że słowo to weszło do polskiego języka i zazwyczaj nie jest już tłumaczone, ale w tym wypadku powinno. Czy słowo „institution” ma być rozumiane w sensie prawnym, czyli z przywołaniem podstawy funkcjonowania, czy też w sensie administracyjnym, czyli jako zbiór zasad i zasobów? Biorąc pod uwagę polskie realia, zastosowanie według mnie ma to drugie podejście.

“Sustainability” Słowo tłumaczone jest powszechnie jako zrównoważony rozwój, ale z racji jego pojemności i niejednoznaczności różnie rozumiane. Warto wskazać w komentarzu do definicji dokument (nie mam na myśli tekstów publicystycznych), który definiuje zrównoważany rozwój do zastosowana na gruncie omawianej definicji muzeum.

„Professionally” Słowo klucz, które weszło do polskiego języka korporacyjnego i zrobiło karierę w okresie budowania gospodarki rynkowej. Aktualnie wyszło ono już poza świat korporacyjny i jest powszechnie stosowane, niekoniecznie w takim samym znaczeniu, a zdarza się, że jest nadużywane. W świecie korporacyjnym jest definiowane poprzez zewnętrzne wymagania, szczególnie rynku kapitałowego (np. GPW), jako tak zwana kultura korporacyjna. Określa ona zasady funkcjonowania organów zarządczych i osób fizycznych, w tym obejmuje przewidywalność zachowań. Podobnie jak w wyżej wskazanym punkcie, warto w komentarzu wskazać dokument określający założenia „profesjonalności” w odniesieniu do muzeum, który wyjaśni jego znaczenie dla potrzeb definicji muzeum.

„With the participation of communities” Czy w tym wypadku mówimy o biernym czy aktywnym udziale społeczności? Warto promować to drugie.

“That researches, collects, conserves, interprets and exhibits tangible and intangible heritage” Zdziwienie może budzić hierarchia enumeratywnie wymienionych zadań (celów) muzeów, w których badania wyprzedzają zbieranie. Czy to tylko spór akademicki, czy też będzie to miało zastosowanie w praktyce, w zakresie definiowania kierunków budżetowego i pozabudżetowego finansowania, tworzenia rocznych i długoterminowych planów muzeów, polityki zatrudniania i struktury organizacyjnej, zatwierdzania statutów, a także regulaminów prywatnych muzeów? Zapis można odczytać jako obowiązek aktywności muzeum we wszystkich wskazanych obszarach. Czy taka była intencja twórców definicji? Pozostaje otwarte pytanie, czy można będzie używać określenia „muzeum” w odniesieniu do instytucji, która nie prowadzi lub nie dysponuje w praktyce możliwościami realizacji badań? Dlaczego w wyliczeniu celów pominięto tak cenną i powszechną w Polsce muzealną działalność wydawniczą, wykraczającą poza publikację katalogów wystaw?

Czego w definicji ICOM brakuje? Ze smutkiem stwierdzam, że definicja milczy w kwestii relacji między muzeami a darczyńcami, w tym kolekcjonerami. O znaczeniu darczyńców dla tworzenia i rozwoju polskich muzeów zapewne nie muszę nikogo przekonywać.

ZAPRASZAM DO DYSKUSJI!