NORMA OPISU POCZTÓWEK NIEZBĘDNY KROK W ICH DIGITALIZACJI

PRZEDSTAWIAM DO DYSKUSJI. Digitalizacja prywatnych zbiorów nie znalazła się w sferze zainteresowania odpowiedzialnych za obszar kultury jednostek administracji państwowej[i]. Nadal aktualne jest pytanie: jak przeprowadzić digitalizację zbiorów kolekcjonerskich z uwzględnieniem wrażliwości środowiska? „Mapa drogowa” tego zadania, niezbędnego dla udostępnienia kolekcjonerskich zasobów dla świata nauki i kultury, powinna składać się z trzech etapów:

1. Przegląd przedmiotowego katalogu kolekcjonerskich zbiorów pod kątem norm ich opisów oraz uzupełnienie braków[ii].
2. W oparciu o katalog zbiorów oraz akceptowane normy ich opisów, opracowanie i udostępnienie kolekcjonerom oprogramowania umożliwiającego opis zdigitalizowanych zbiorów na ich sprzęcie IT.
3. Zachęcenie kolekcjonerów do udostępnienia ich zdigitalizowanych i opisanych zbiorów dla potrzeb nauki i kultury poprzez ulokowanie ich na specjalnej platformie IT, z możliwością ich przeszukiwania.

Krytycznie ważnym etapem digitalizacji jest opracowanie norm opisu przedmiotów pojawiających się w kolekcjach. Mamy w tym obszarze do czynienia z trzema sytuacjami:

A. Istnieje norma – sytuacja taka ma miejsce w wypadku książek. Zasady sporządzania opisów bibliograficznych są znormalizowane. Określają je normy: PN-ISO 690 z lipca 2002 roku (dla książek i czasopism) oraz PN-ISO-2:1999 (dla dokumentów elektronicznych). Podstawowym źródłem, z którego przejmowane są dane, jest dla książek karta tytułowa.[iii]

B. Brak formalnie ustalonej normy, ale istnieje konsensus w sprawie wzoru opisu danej kategorii. Przykładem takiej sytuacji jest opis obrazu. W środowisku muzealników[iv] oraz antykwariuszy[v] przyjmuje się zazwyczaj, że opis obrazu obejmuje następujące kategorie: 1. Autor z podkategoriami: sygnowany z podaniem miejsca góra, dół, prawy, lewy), nieznany, przypisywany (z warsztatu); 2. Tytuł nadany przez autora bądź przypisany; 3. Wymiary w cm lub mm (najpierw wysokość, potem szerokość); 4. Technika wykonania: najczęściej akwarela lub olej, a także podłoże: najczęściej papier lub płótno; 5. Datowanie z podkategoriami: sztuka dawna, współczesna, młoda/aktualna[vi]; 6. Proweniencja: kolekcja prywatna, spuścizna po autorze, rynek aukcyjny.

C. Brak normy i wiele dowolnych wzorów opisu. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku pocztówek. Przykładem są rozmaite autorskie sposoby opisów w książkach z kolekcjami pocztówek, szczególnie licznych związanych z wybraną miejscowością, oraz różne sposoby opisów pocztówek w katalogach aukcyjnych[vii]. Niestety sytuacja opisana w tym punkcie dotyczy zdecydowanej większości obiektów w kolekcjonerskich zbiorach.

Skupiam się wokół digitalizacji pocztówki, bowiem jest ona najczęściej pojawiającym się obiektem kolekcjonerskich zainteresowań. Potwierdzają to wyniki ankiety, którą przeprowadziłem w Internecie w latach 2005–2010[viii]. Digitalizacja, aby nie była sztuką dla sztuki, musi mieć na celu udzielenie odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące danego rodzaju przedmiotów. Temu należy podporządkować hierarchię kryteriów w opisie zdigitalizowanych pocztówek.

Celem zaprezentowanych poniżej kryteriów jest zbudowanie NORMY OPISU POCZTÓWEK dla potrzeb digitalizacji[ix]. Dokonany poniżej wybór kryteriów opisu pocztówki odpowiada według mnie zainteresowaniom kolekcjonerów oraz naukowców informacjami zawartymi na pocztówkach. Celem jest minimalizacja liczby kryteriów do nie więcej niż dziesięciu oraz używanie nie więcej niż pięciu podkategorii[x].

1. MIEJSCE – definiowane przez nazwę miejscowości lub nazwę obszaru geograficznego podaną na pocztówce albo ewidentne przypisanie zamieszczonej na niej „ilustracji” do danej miejscowości lub miejsca. Brzmienie według obowiązującego aktualnie w Polsce nazewnictwa geograficznego.
2. DATA – wynikająca, jeśli jest, z daty wydania; zazwyczaj jest to rok. Jeśli nie ma tej daty, to wówczas z daty stempla pocztowego lub korespondencji, a w wypadku ich braku przez inne domniemania. W tej kategorii proponuję pięć podkategorii. 1. Przed rokiem 1905 (dla Czytelników „Filokartysty” zbędne jest uzasadnianie tej daty), 2. Okres 1905–1918, 3. Okres 1918–1939, 5. Okres 1939–1945 oraz 5. Pocztówki z datą po roku 1945.
3. ILUSTRACJA – Podkategorie. 1. Ogólna – w tym: weduty, ulicówki, krajobrazowe, 2. Obiekt – architektoniczny lub jego detal, 3. DŻS, czyli dokumenty życia społecznego – sceny rodzajowe z udziałem pojedynczych osób lub grup, 4. Sztuka – odwzorowanie istniejących dzieł sztuki lub stworzonych różnymi technikami specjalnie dla potrzeb pocztówki, 5. Inne, w tym sztafaż.
4. ADRESAT/NADAWCA – TAK lub NIE. Wystarczy, że występuje jedno z powyższych kryteriów w stopniu możliwym do odczytania.
5. TECHNIKA – 1. Litografia, 2. Druk, 3. Fotografia, 4. Kolor z opcjami: a. Brak koloru, b. Kolor, c. Ręcznie kolorowana[xi], 5. Inne, w tym tłoczone.
6. WYDAWCA(NAKŁADCA) – TAK (Nazwa) lub NIE.
7. KORESPONDENCJA – TAK lub NIE. Ponadto podkategoria Język korespondencji z wyborem: 1. Polski, 2. Jidysz, 3. Niemiecki, 4. Rosyjski/Ukraiński, 5. Inny.[xii]
8. ZNACZEK – TAK lub NIE
9. STEMPEL POCZTOWY – TAK, NIE lub INNE, przez INNE rozumie się stemple cenzury i inne.
10. STAN – 1. Bardzo dobry – bez zarzutu, w tym brak wtórnych naniesień, 2. Dobry – możliwe zaplamienia, załamania 3. Zły – brak fragmentów.

Podsumowanie

W zaproponowanej Kolekcjonerskiej Normie Opisu Pocztówek 2023 (KNOP23), zbudowanej dla potrzeb digitalizacjipocztówek, w sumie mamy do czynienia z maksymalnie 37 polami, dającymi odpowiedź na podstawowe pytania ze strony kolekcjonerów oraz świata nauki i kultury. Zatwierdzenie normy KNOP23 przez stosowne organy lub przyjęcie jej w drodze konsensusu, po dyskusji z kolekcjonerami, dałoby podstawę do opracowania odpowiadającego tej normie programu komputerowego. Zadanie powinno być zrealizowane w ramach grantu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Normę winna zalecić do powszechnego stosowania Biblioteka Narodowa[xiii]. W sprawę powinny zaangażować się uniwersyteckie instytuty wyspecjalizowane w zagadnieniach pomocniczych nauk historii[xiv].

---